Lenkų kalbos ir kultūros centras

VDU Švietimo akademija ir Krokuvos pedagoginio universitetas vykdo projektą apie kompetentingą mokytoją

Lenkų kalbos ir kultūros centro mokslininkai parengė kalbos kursų platformą

Balandžio 26 d. 19 val. VDU Švietimo akademijos dėstytojas doc. dr. Romuald Narunec dalyvaus Lenkijos Žešuvo universiteto Polonistikos institute virtualiame renginyje „Kaip mokyti lenkų kalbos užsienyje?“.

DARBUOTOJAI

• habil. dr. Andrey Baranov
• dr. Barbara Dvilevič
• dr. Irena Masoit
• dr. Romuald Narunec
• dr. Henrika Sokolovska
• dr. Kristina Syrnicka
• doc. dr. Halina Turkevič

ISTORIJA

1961 m. Vilniaus valstybiniame pedagoginiame institute buvo įsteigtos pirmosios pokario polonistikos studijos Vilniuje. Įkūrėjas ir ilgametis vadovas buvo istorikas, lenkas kilęs iš Baltarusijos – prof. Włodzimierz Czeczot. Pirmoji lenkų filologų grupė baigė studijas 1964 m. Nuo tada apie 2000 žmonių čia įgijo aukštąjį išsilavinimą lenkų kalbos ir literatūros srityje.

Lenkų kalbos ir literatūros katedra (nuo 2009 m. – Lenkų filologijos ir didaktikos katedra, nuo 2011 m. – Lenkų kalbos ir kultūros centras) nuosekliai veikė ilgus metus, nors keitėsi fakultetai, kurių sudėtyje funkcionavo polonistai ir buvo realizuojamos polonistinės studijos: Užsienio kalbų fakultetas, Lietuvos tautinių bendrijų fakultetas, Slavistikos fakultetas, Filologijos fakultetas. Katedros (o vėliau – centro) vadovo funkciją įvairiais laikais atliko Anna Kaupuż, Genadiusz Rakitski, Marija Nedzvecka, Halina Turkevič, Irena Masoit ir Henrika Sokolovska.

Keitėsi ir universiteto pavadinimas: nuo 1992 m. – Vilniaus pedagoginis universitetas, nuo 2011 m. – Lietuvos edukologijos universitetas, 2019 m Lietuvos edukologijos universitetas prijungtas prie Vytauto Didžiojo universiteto, 2019 m. Vytauto Didžiojo universiteto Švietimo akademijoje vėl buvo atkurtas Lenkų kalbos ir lenkų kultūros centras.

Didaktinė veikla

Pirmuoju savo gyvavimo laikotarpiu buvo vykdomos dviejų specializacijų vientisųjų studijų programos (5 metų trukmės). Kaip gretutinė studijų kryptis polonistikos studentams buvo, pavyzdžiui, rusų kalbos, istorijos, geografijos, biologijos, dailės, informatikos, lietuvių kalbos ir kt. Dvikryptė studijų praktika išliko iki 1992 m. aukštojo mokslo reformos.

Nuo 1992 m. pradėta vykdyti dviejų pakopų lenkų filologijos studijos: 4 metų bakalauro ir 2 metų magistro (vienintelės Lietuvoje antrosios pakopos lenkų filologijos studijos). Per 20 metų buvo parašyta 113 magistro darbų (87 literatūrologijos srityje, 26 – kalbotyros), kurie daugiausia buvo susiję su specifinio regioninio turinio tematika ir lenkų-lietuvių kalbiniais, literatūriniais ir kultūriniais ryšiais. 2014 metais lenkų filologijos magistro studijos buvo uždarytos.

Šiuo metu vykdomos 4 metų pirmosios pakopos polonistinės studijos, kurios iš esmės atspindi klasikinį lenkų filologijos studijų modelį, su pedagogine specializacija. Didžiausią studijų programos dalį sudaro lenkų kalbos, kalbotyros ir literatūrologijos dalykai.

2020/2021 mokslo metais iš viso mokosi 21 studentas, dauguma jų studijuoja Lietuvos valstybės nefinansuojamose studijose. Nuo 2012 m. Lenkijos Respublikos Vyriausybė (per Lenkijos Respublikos ambasadą Vilniuje ir fondą „Pomoc Polakom na Wschodzie“) finansiškai remia polonistines studijas, mokėdama studijų mokestį už tuos studentus, kurie yra valstybės nefinansuojamose vietose.

Studijas vykdo dėstytojai, moksliniai darbuotojai, daugeliu atvejų Vilniaus pedagoginio universiteto (LEU) polonistinių studijų absolventai, akademinius laipsnius įgiję Lenkijos universitetuose: prof. dr hab. Andrey Baranov, doc. dr. Barbara Dvilevič, doc. dr. Irena Masoit, doc. dr. Romuald Narunec, doc. dr. Henrika Sokolovska, doc. dr. Kristina Syrnicka, doc. dr. Halina Turkevič, dr. Juzef Šostakovski (į pensiją išėjęs dėstytojas, bendradarbiauja pagal susitarimus).

Visuomeninė veikla

Nuo pat savo veiklos pradžios lenkų kalbos ir lenkų kultūros centras, be didaktinės veiklos, vykdo mokslinę ir tiriamąją veiklą (žr. skiltį Moksliniai tyrimai ir kita veikla), taip pat plačią visuomeninę veiklą, kuri apima kelis aspektus: papildoma studentų edukacija (pvz., pažintinės išvykos, papildomi mokymai), seminarai ir paskaitos Vilniaus regiono lenkų mokyklų mokiniamas ir mokytojams bei platesnei visuomenei, skirtingų formų bendradarbiavimas su švietimo ir viešosiomis įstaigomis. Centro darbuotojai yra mokyklinių vadovėlių ir antologijų, skaitmeninių mokymo priemonių, lenkų kalbos ir literatūros ugdymo programų autoriai ir bendraautoriai. Dėstytojai taip pat organizuoja ir veda daugybę seminarų, mokymų, kursų, konkursų, lenkų kalbos olimpiadų bei kitų edukacinių kultūrinių renginių susijusių su lenkų kalba, kultūra ir literatūra.

Centro nuostatos.

Mokslinių tyrimų kryptys

Nuo Lenkų kalbos ir literatūros katedros įkūrimo Vilniaus valstybiniame pedagoginiame institute 1961 m. iki paskutinio XX a. dešimtmečio, visos polonistikos darbuotojų pastangos buvo nukreiptos į mokytojų, ugdymo programų ir vadovėlių lenkų tautinės mažumos mokykloms rengimą. Šie neatidėliotini darbai lėmė, kad moksliniams tyrimams buvo skiriama mažiau dėmesio. Reikšmingą mokslinį įdirbį paliko Ana Kaupuž, kurios tyrimai koncentravosi ties XIX a. Vilniaus mokslinio ir literatūrinio gyvenimu. Jos nepublikuota daktaro disertacija Vilniaus universiteto slavų filologijos XIX a. pradžios istorinė apybraiža (Очерки по истории славянской филологии в Вильнюсском университете в начале XIX века) (1971) tai labai vertingas žinių apie XIX a. pradžios Vilniaus intelektualinę aplinką šaltinis. Ypatingo dėmesio susilaukė taip pat lietuviška tematika Juzefo I. Kraševskio kūryboje, aprašyta Marijos Nedzveckos straipsniuose. Taigi, jau šiuose dešimtmečiuose katedroje išryškėjo tyrimų kryptis, kurią šiandien galima priskirti plačiai suprantamiems tarpkultūriniams ryšiams.

Nuo paskutinio XX a. dešimtmečio pagrindiniai literatūros tyrėjų interesai vystėsi keliomis kryptimis, į mokslinius tyrimus sėkmingai buvo įtraukiami magistrantūros studentai. Šioje srityje galima išvardyti kelias pagrindines tyrimų kryptis ir svarbiausius mokslinius rezultatus:

• Lietuvos lenkų XIX a. literatūrinis ir kultūrinis paveldas: Romualdo Naruneco monografija Michał Baliński jako mecenas polsko-litewskich więzi kulturowych / Mykolas Balinskis – lenkų ir lietuvių kultūrinių ryšių globėjas (Warszawa, 1995).
• Lietuvos lenkų XX a. literatūra: Halinos Turkevič moksliniai straipsniai.
• Politinės minties raida XX a. Lietuvoje: Jano Savickio monografija Michał Römer a problemy narodowościowe na ziemiach byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego / Mykolas Römeris ir buvusios Didžiosios Lietuvos kunigaikštystės žemių tautinės problemos (Toruń, 1998).
• Žiniasklaidos lenkų kalba istorija Lietuvoje: Juzefo Šostakovskio monografija Między wolnością a zniewoleniem. Prasa w języku polskim na Litwie w okresie od września 1939 do 1964 roku / Tarp laisvės ir nelaisvės. Žiniasklaida lenkų kalba Lietuvoje 1939-1964 m. (Wilno – Warszawa, 2004).
• Lietuvos lenkų funeralinė kultūra: Kristinos Syrnickos monografija Polska epigrafika nagrobna na Wileńszczyźnie. Tradycja i współczesność / Vilniaus krašto lenkų antkapinė epigrafika. Tradicija ir dabartis (Wilno – Lublin, 2001), Irenos Masoit, Kristinos Syrnickos ir Aušros Žičkienės antologija Vilniaus krašto lenkų laidotuvių giesmės (Vilnius, 2013).
• Lenkų ir lietuvių literatūriniai ir kultūriniai ryšiai: Andžejaus Baranovo ir Romualdo Naruneco moksliniai straipsniai.

Kalbininkų moksliniai tyrimai yra susiję su lenkų kalbos funkcionavimu daugiakalbėje ir daugiakulturėje Lietuvos aplinkoje. Galima išskirti tris pagrindines lingvistinių interesų kryptis ir jose pasiektus rezultatus:

• Lenkų tarmės Lietuvoje: Barbaros Dvilevič monografija Język mieszkańców wsi Bujwidze na Wileńszczyźnie / Vilniaus raj. Buivydžių bažnytkaimio gyventojų kalba (Warszawa, 1996), Irenos Masoit (kartu su Januszu Riegeriu ir Kristina Rutkovska) studija Słownictwo polszczyzny gwarowej na Litwie / Lenkų tarminė leksika Lietuvoje (Warszawa, 2006).
• Dabartinė Lietuvos lenkų inteligentijos ir jaunimo kalba: Irenos Masoit monografija Regionalne cechy systemu gramatycznego współczesnej polszczyzny kulturalnej na Wileńszczyźnie / Dabartinės Vilniaus krašto lenkų kalbos gramatinės sitemos regioniniai požymiai (Warszawa, 2001); Henrikos Sokolovskos monografija Wielojęzyczność a umiejętności komunikacyjne uczniów szkół polskich na Litwie / Lietuvos lenkiškų mokyklų moksleivių daugiakalbystė ir komunikaciniai gebėjimai (Warszawa, 2004).
• Gretinamieji lenkų ir lietuvių kalbų tyrimai: Barbaros Dvilevič ir Irenos Masoit moksliniai straipsniai.

Nuo 2007 m. reguliariai yra organizuojamos tarptautinės mokslinės konferencijos „Tapatybė kultūrų sankirtoje”, kuriose daugiakultūriškumo klausimai nagrinėjami literatūriniu, kalbiniu ir didaktiniu aspektais. Remiantis konferencijos medžiaga išleisti trys mokslinių straipsnių rinkiniai.

Nuo 2015 m. bendradarbiaujant su Baltstogės universitetu rengiamos tarptautinės mokslinės konferencijos iš ciklo „Bilingvizmo problemos lenkų ir lietuvių kultūroje”.

Šiuo metu Lenkų kalbos ir kultūros centro tyrėjai priklauso dviem VDU mokslo ir tyrimų klasteriams:

Lietuvos tautinių mažumų kalbiniai ir kultūriniai kontaktai. Daugiau informacijos.

Lietuvos ir kitų literatūrų sąveika.

Skład osobowy

• Habil. dr. Andrey Baranov
• dr. Barbara Dvilevič
• dr. Irena Masoit
• dr. Romuald Narunec
• dr. Henrika Sokolovska
• dr. Kristina Syrnicka
• doc. dr. Halina Turkevič

Narodziny i rozwój placówki

W roku 1961 w Wileńskim Państwowym Instytucie Pedagogicznym została założona pierwsza powojenna polonistyka w Wilnie. Założycielem był historyk, Polak pochodzący z Białorusi – prof. Włodzimierz Czeczot. Pierwsza grupa polonistów mury uczelni opuściła w 1964 r. Od tego czasu wykształcenie polonistyczne otrzymało tu około 2000 osób.

Katedra Języka i Literatury Polskiej (od 2009 r. – Katedra Filologii Polskiej i Dydaktyki, od 2011 r. – Centrum Języka Polskiego i Kultury Polskiej) funkcjonowała kolejno w składzie różnych wydziałów, m.in. Wydziału Języków Obcych, Wydziału Wspólnot Narodowych Litwy, Wydziału Slawistyki, Wydziału Filologicznego. Funkcję kierownika katedry (a następnie centrum) pełnili w różnych okresach Anna Kaupuż, Genadiusz Rakitski, Maria Niedźwiecka, Halina Turkiewicz, Irena Masojć, Henryka Sokołowska.

Zmieniała się też nazwa uczelni: od 1992 r. były Instytut przemianowano na Wileński Uniwersytet Pedagogiczny, od 2011 r. – Litewski Uniwersytet Edukologiczny, który w roku 2018 r. przestał istnieć i w ramach reformy szkolnictwa wyższego został filią Uniwersytetu Witolda Wielkiego (którego główna siedziba mieści się w Kownie). W Akademii Edukacji Uniwersytetu Witolda Wielkiego w Wilnie w 2019 r. zostało reaktywowane Centrum Języka Polskiego i Kultury Polskiej.

Działalność dydaktyczna

W pierwszym okresie istnienia realizowano programy studiów o dwu specjalnościach. Jako dodatkowy kierunek dla studentów polonistyki był w swoim czasie np. język rosyjski, historia, geografia, biologia, plastyka, informatyka, język litewski i in. Studia takie trwały pięć lat. Praktyka studiów dwukierunkowych przetrwała aż do reformy szkolnictwa wyższego w 1992 r.

Od 1992 r. zaczęto realizować dwustopniowe studia polonistyczne: 4-letnie bakalarskie (tj. licencjackie) oraz 2-letnie magisterskie (jedyne na Litwie studia polonistyczne drugiego stopnia). W ciągu 20 lat powstało 113 prac magisterskich (87 z zakresu historii literatury, 26 – z językoznawstwa), które głównie dotyczyły tematyki specyficznych treści regionalnych oraz polsko-litewskich związków językowych, literackich i kulturowych. W 2014 r. zamknięto studia magisterskie z filologii polskiej.

Obecnie realizowane są 4-letnie polonistyczne studia pierwszego stopnia,  reprezentują one w zasadzie klasyczny model studiów polonistycznych, dodatkowo ze specjalizacją nauczycielską. Podstawowy zrąb programu studiów stanowią przedmioty polonistyczne. W roku akademickim 2020/2021 łącznie na czterech latach studiów studiuje 21 studentów, większość z nich jest na studiach niefinansowanych przez państwo litewskie. Od roku 2012 r. nieprzerwanie Rząd Rzeczypospolitej Polskiej za pośrednictwem Ambasady RP w Wilnie oraz Fundacji „Pomoc Polakom na Wschodzie” wspiera finansowo polonistykę, uiszczając opłatę czesnego za tych studentów, którzy są na miejscach płatnych.

Studia są realizowane przez następujących pracowników, głównie wychowanków tejże polonistyki, którzy stopnie naukowe w większości zdobyli na uniwersytetach w Polsce: prof. dr hab. Andrzej Baranow, doc. dr Barbara Dwilewicz, doc. dr Irena Masojć, doc. dr Romuald Naruniec, doc. dr Henryka Sokołowska, doc. dr Krystyna Syrnicka, doc. dr Halina Turkiewicz, dr Józef Szostakowski (pracownik emerytowany, godziny na zlecenie).

Inne aspekty działalności

Od początków istnienia oprócz działalności dydaktycznej Centrum Języka Polskiego i Kultury Polskiej prowadzi działalność naukowo-badawczą oraz szeroko zakrojoną działalność społeczną, która obejmuje m.in. edukację uzupełniającą dla studentów (np. wycieczki edukacyjne, dodatkowe szkolenia), szkolenia dla uczniów oraz nauczycieli szkół polskich na Wileńszczyźnie, inne rodzaje współpracy z placówkami oświatowymi oraz instytucjami publicznymi. Pracownicy Centrum to autorzy i współautorzy wielu podręczników szkolnych, internetowych zasobów dydaktycznych, programów nauczania języka polskiego i literatury polskiej, to także organizatorzy i prowadzący warsztatów, seminariów, szkoleń, konkursów, olimpiad polonistycznych.

Zob. też: http://www.magwil.lt/material,tu-stoje-inaczej-nie-moge,307.html

Cele i zadania działalności.

Od 1961 r., gdy w Wileńskim Państwowym Instytucie Pedagogicznym powstała Katedra Języka Polskiego i Literatury, do lat 90. XX w. pracownicy polonistyki główny wysiłek wkładali w przygotowywanie kadry nauczycielskiej, programów nauczania i podręczników dla szkół polskich na Litwie. Te najpilniejsze do wykonania prace na drugi plan odsuwały badania naukowe. Znaczący dorobek naukowy pozostawiła po sobie Anna Kaupuż, która badała środowisko naukowe i literackie Wilna w XIX w. Jej nieopublikowana rozprawa doktorska pt. Szkice z dziejów filologii słowiańskiej Uniwersytetu Wileńskiego na początku XIX wieku (Очерки по истории славянской филологии в Вильнюсском университете в начале XIX века) (1971) stanowi bardzo cenne źródło poznania dziejów wileńskiego środowiska intelektualnego na początku XIX w. Bardziej szczegółowego zainteresowania doczekała się również tematyka litewska w twórczości Józefa I. Kraszewskiego w licznych artykułach naukowych Marii Niedźwieckiej. Zatem już wówczas zarysował się nurt badań, który obecnie można zaliczyć do szeroko rozumianych związków międzykulturowych.

Od lat 90. główne poszukiwania literaturoznawców Katedry Języka Polskiego i Literatury rozwijały się w różnych kierunkach, do pracy badawczej byli angażowani także studenci studiów magisterskich. Możemy wyróżnić kilka najważniejszych obszarów badawczych oraz najbardziej znaczące dokonania naukowe w ich zakresie:

• Polska spuścizna literacka i kulturowa XIX w. na Litwie: monografia Romualda Naruńca Michał Baliński jako mecenas polsko-litewskich więzi kulturowych (Warszawa, 1995).
• Literatura polska XX w. na Litwie: artykuły naukowe Haliny Turkiewicz.
• Historia myśli politycznej XX w. na Litwie: monografia Jana Sawickiego Michał Römer a problemy narodowościowe na ziemiach byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego (Toruń, 1998).
• Historia prasy polskojęzycznej na Litwie: monografia Józefa Szostakowskiego Między wolnością a zniewoleniem. Prasa w języku polskim na Litwie w okresie od września 1939 do 1964 roku (Wilno – Warszawa, 2004).
• Polska kultura funeralna na Litwie: monografia Krystyny Syrnickiej Polska epigrafika nagrobna na Wileńszczyźnie. Tradycja i współczesność (Wilno – Lublin, 2001); antologia Ireny Masojć, Krystyny Syrnickiej i Aušry Žičkienė Polskie pieśni pogrzebowe na Wileńszczyźnie (Vilnius: 2013).
• Polsko-litewskie związki literackie i kulturowe: artykuły Andrzeja Baranowa i Romualda Naruńca.

Prace badawcze z zakresu językoznawstwa – wykładowców oraz w swoim czasie studentów studiów magisterskich – dotyczą głównie funkcjonowania języka polskiego na Litwie w wielojęzycznym i wielokulturowym otoczeniu oraz konfrontowania języków polskiego i litewskiego:

• Gwary polskie na Litwie: monografia Barbary Dwilewicz Język mieszkańców wsi Bujwidze na Wileńszczyźnie (Warszawa, 1997); opracowanie Ireny Masojć (we współautorstwie z Januszem Riegerem i Krystyną Rutkowską) Słownictwo polszczyzny gwarowej na Litwie (Warszawa, 2006).
• Język współczesnej inteligencji oraz młodzieży polskiego pochodzenia na Litwie: monografia Ireny Masojć Regionalne cechy systemu gramatycznego współczesnej polszczyzny kulturalnej na Wileńszczyźnie (Warszawa: 2001) oraz Henryki Sokołowskiej Wielojęzyczność a umiejętności komunikacyjne uczniów szkół polskich na Litwie (Warszawa: 2004).
• Językowe polsko-litewskie badania kontrastywne: artykuły Barbary Dwilewicz i Ireny Masojć.

Od 2007 r. organizowane są cykliczne międzynarodowe konferencje naukowe „Tożsamość na styku kultur”, na których zagadnienie wielokulturowości są rozpatrywane w aspekcie literackim, językoznawczym oraz dydaktycznym.

Od 2015 r. we współpracy z Uniwersytetem w Białymstoku odbywają się cykliczne międzynarodowe konferencje naukowe „Zagadnienia bilingwizmu w kulturze polskiej i litewskiej”.

Obecnie badacze Centrum Języka Polskiego i Kultury Polskiej należą do dwu klasterów naukowych:

Kontakty językowe i kulturowe mniejszości narodowych na Litwie.

Lietuvos ir kitų literatūrų sąveika Więcej informacji